„RZESZOWIACY” (ZESPÓŁ PIEŚNI I TAŃCA „RZESZOWIACY”),
powstał w 1954 r. z inicjatywy przybyłego z Wrocławia dyrygenta Jana Mejzy, przy wsparciu kierownika ZDK WSK Mielec Edmunda Toczka. W skład Zespołu Artystycznego ZDK (taka była jego pierwsza nazwa) weszły trzy działające już zespoły: chór mieszany pod dyrekcją Franciszka Saramy (1953), zespół taneczny pod kierunkiem Emilii Drabik (1952) i mała orkiestra symfoniczna pod batutą Stefana Danieleckiego (1953). Kierownictwo całości objął Jan Mejza. Pierwszym występem był koncert w Kolbuszowej 12 XII 1954 r., a program stanowiła luźna, ale dynamiczna składanka pieśni, tańców i melodii o różnym charakterze, w tym także ludowych pieśni i tańców rzeszowskich. 17 XII odbył się pierwszy koncert w Mielcu. Obydwa koncerty zostały dobrze przyjęte przez publiczność i potwierdziły słuszność przyjętej formuły zespołu, który w 1955 r. otrzymał nazwę „Zespół Pieśni i Tańca Ziemi Rzeszowskiej”, a wkrótce potem Zespół Pieśni i Tańca „Rzeszowiacy”. W finale centralnym konkursu chórów we Wrocławiu, który odbył się 25 V 1955 r., mielczanie zdobyli 4. miejsce (pierwsze wyróżnienie) w gronie 100 najlepszych amatorskich chórów z całego kraju. Nagrodą było także zaproszenie na koncerty dla uczestników V Światowego Festiwalu Młodzieży i Studentów w Warszawie (VII 1955 r.). Impulsem do dalszego rozwoju było spisanie przez Jana Mejzę i Bolesława Downarowicza (choreografa) wielu pieśni, przyśpiewek i tańców ludowych w czasie rekonesansu po wsiach województwa rzeszowskiego w latach 50. Opracowane muzycznie i choreograficznie tych utworów weszły na stałe do repertuaru „Rzeszowiaków”. Na początku lat 60., po opracowaniu oryginalnego i dynamicznego programu, „Rzeszowiacy” osiągnęli wysoki poziom artystyczny. Doceniono to w czasie wyjazdowego posiedzenia Zarządu ZZ Metalowców w Mielcu (22-23 X 1963 r.), nadając zespołowi tytuł „Reprezentacyjnego ZPiT ZZ Metalowców”. W ZDK WSK wypracowano kilkustopniowy system kształcenia tanecznego, gwarantujący stały dopływ młodych tancerzy do pierwszego zespołu i utrzymywanie jego wysokiego poziomu. (Ten system funkcjonuje do dziś.) Do poszczególnych obrazków tanecznych włączano też chór. W latach 60. coraz częściej desygnowano „Rzeszowiaków” do reprezentowania Polski na festiwalach zagranicznych. Potwierdzeniem klasy zespołu były nagrody na festiwalu w Bukareszcie (1969) i główne trofeum – Złoty Medal na Festiwalu w Nicei (1971). Lata 70., już pod opieką RCK WSK, to dalszy rozwój i wielkie powodzenie na scenach krajowych oraz częste i udane tournee zagraniczne, m.in. po USA i Kanadzie w 1975 i 1978 r. Wprowadzenie stanu wojennego (13 XII 1981 r.) tylko na kilkanaście dni zatrzymało próby zespołu, który już 22 I 1982 r. wystąpił w RCK z wyjątkowo wzruszającymi „Jasełkami Polskimi” i powtórzył je kilkakrotnie, a w lipcu tego roku, ku zdumieniu wszystkich, wyjechał na tournee do Francji. W latach 80. często występował we Francji i RFN, a w 1988 r. koncertował po raz trzeci w USA i Kanadzie. Na fali przemian i restrukturyzacji WSK na początku lat 90. - RCK wraz z całą działalnością przekazano samorządowi miejskiemu (1992), a ten powołał Miejski Ośrodek Kultury. W tym czasie wielu dotychczasowych doświadczonych chórzystów „Rzeszowiaków” zakończyło pracę w Zespole. Znacznie odmłodzono chór, a to spowodowało większą rotację w jego składzie i trudności z utrzymaniem dobrego poziomu. Stabilny skład utrzymywała natomiast orkiestra. Mimo kłopotów „Rzeszowiacy” koncertowali nadal zarówno w kraju jak i poza jego granicami. Ponowne ożywienie chóru nastąpiło po utworzeniu Samorządowego Centrum Kultury (1998), a mocnym impulsem do dalszego rozwoju całego Zespołu były uroczystości z okazji 50-lecia jego działalności, zorganizowane w 2002 r. W 2008 r. zespół koncertował w Szwajcarii, a następnie uczestniczył w VII i VIII Międzynarodowym Festiwalu Folklorystycznym Warsfolk w Warszawie (2011, 2012). Ponadto w 2012 r. wystąpił w Macedonii oraz uczcił specjalnymi koncertami 60-lecie działalności, zapoczątkowanej przez zespół taneczny w 1952 r. W czerwcu 2013 r. zespół wystąpił na Festiwalu Czereśniowym w Adampolu (Turcja). Po dwóch "chudych" latach w marcu 2016 r. zespół otrzymał certyfikat Polskiej Sekcji Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych na okres 5 lat, a w maju tego roku wystąpił na XI Ogólnopolskim Festiwalu Zespołów Folklorystycznych Wsi Polskiej w Kielcach. Wydarzeniem 2017 r. były koncerty z okazji 65-lecia powstania zespołu (30 IX i 1 X) oraz nadanie mu patronatu Janusza Mejzy - założyciela, dyrygenta i długoletniego kierownika artystycznego. Na podstawie prezentowanego programu Zespół został zakwalifikowany do Międzynarodowej Rady Stowarzyszeń Folklorystycznych Festiwali i Sztuki Ludowej - CIOFF.
*Repertuar: tańce narodowe – polonez, mazur, krakowiak, kujawiak i oberek, tańce regionalne, m.in.: rzeszowskie, przeworskie, lubelskie, nowosądeckie, śląskie, góralskie, opolskie, pszczyńskie, żywieckie, wielkopolskie, kaszubskie i kurpiowskie oraz pieśni patriotyczne i ludowe (ok. 160).
*Stroje: rzeszowskie, krośnieńskie, przeworskie, haczowskie, biłgorajskie, krakowskie, lubelskie, pszczyńskie, góralskie, żywieckie, nowosądeckie, kaszubskie, rozbarskie, opolskie, łańcuckie, jurgowskie, szamotulskie, sieradzkie, łowickie, opoczyńskie, kujawskie, szlacheckie, „Księstwa Warszawskiego”, rosyjskie i kostiumy do tańców tematycznych.
*Ważniejsze występy krajowe: tournee po woj. kieleckim (1962 r.), tournee po woj. wrocławskim (1964, 1965), tournee po woj. opolskim (1970), koncert inauguracyjny Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu (1970), koncert inauguracyjny Międzynarodowych Zawodów o Puchar Interwizji w Gimnastyce Artystycznej w Mielcu (1974), koncert w ramach prezentacji „Rzeszowska Panorama XXX-lecia” w Warszawie (1975), koncert z okazji 50-lecia działalności ZPiT „Rzeszowiacy” w Mielcu (2002) oraz udział we wszystkich Ogólnopolskich Spotkaniach Folklorystycznych - „Jarmarkach Pieśni i Tańca” w Mielcu (1968, 1969, 1970, 1971, 1973, 1976 i 1979).... XV Światowy Przegląd Folkloru "Integracje" w Poznaniu (2015), Dożynki Wojewódzkie Świętokrzyskie w Sandomierzu (2015), Święto Lotnictwa w Mielcu (2015),
Tournee i inne występy zagraniczne: VIII Międzynarodowy Festiwal Pieśni i Tańca w Świdniku (CSRS, 1962 r.), ZSRR (1966), CSRS i Jugosławia (1967), Światowy Festiwal Zespołów Folklorystycznych w Bukareszcie i innych miastach Rumunii (1969) – kilka nagród, Węgry (1970), XXVI Międzynarodowy Festiwal Folklorystyczny w Nicei – główne trofeum Złoty Medal i tournee po Francji i Włoszech (1971), Węgry (1972), ZSRR (1974), RFN (1974), USA i Kanada (1975), NRD (1976), RFN (1976), ZSRR (1976), ZSRR (1977), USA i Kanada (1978), RFN (1978), ZSRR (1978), Francja (1979), Jugosławia i Francja (1979), CSRS (1980), Francja i RFN (1981), Francja (1982), RFN, Francja, Belgia i Luxemburg (1983), RFN (1983), RFN (1984), ZSRR (1985), Węgry (1985), Francja, Belgia i RFN (1986), Francja (1987), USA i Kanada (1988), Francja (1993), Ukraina (1993), Włochy (1994), Słowacja (1995), Francja (1996), Szwajcaria (1996), Belgia, Holandia i Francja (1999), Francja (2000), Szwajcaria (2002), Francja (2003), Węgry (2005), Portugalia (2006), Szwajcaria (2008), Międzynarodowy Festiwal Warsfolk Warszawa (2011, 2012), Macedonia (2012), Turcja (2013)... Międzynarodowe Spotkania Folklorystyczne w Budapeszcie - Węgry (2015)
Kierownicy i dyrektorzy ZDK (RCK, MOK, SCK) reprezentujący Zespół: Edmund Toczek (1954-1956 i 1958-1961), Franciszek Duszlak (1961-1987), Irena Nowakowska (1987-1990), Helena Pastuła (1990-1992), Marek Skalski (1992-1997), Jacek Tejchma (1998-2016), Joanna Kruszyńska (2016-nadal).
Kierownicy artystyczni zespołu i pierwsi dyrygenci: Jan Mejza (1954-1956), Władysław Kotschy (1957), Władysław Skórczyński (1957), Jan Mejza (1958-1990), Antoni Czachor (1990-1996), Sławomir Stan (1996-2000), Jacek Tejchma (2000-2016), Joanna Kruszyńska (2016-nadal), kierownik zespołu – Bartosz Kramarz, kierownik orkiestry – Sławomir Stan.
Chórmistrzowie i dyrygenci: Franciszek Sarama (1954-1957), Jerzy Kopcewicz (1958-1973), Barbara Mialik (1973-1977), Barbara Polańska-Więckowska (1973-1986), Jerzy Kopcewicz (1981-1987), Irena Paluszek (1985-1987), Renata Chmielowiec-Wrażeń (1988-1995), Małgorzata Kusek (1996-1999), Paweł Lis (2000-2010), Sylwia Dudek (2010-2017), Maciej Fijałkowski (2017-nadal)..
Choreografowie: Emilia Drabik (1954-1955), Bolesław Downarowicz (1955-1956), Zdzisława Szymańska (1957-1959), Józef Marciniak (1960), Tadeusz Suchodolski (1960), Zbigniew Pieńkowski (1961-1963), Eugeniusz Papliński i Mira Kołpikówna-Paplińska (1963-1964), Janusz Brociek (1964-1965), Kazimierz Redzisz (1965-1978), Stanisław Dowgird (1978-1979), Dariusz Majchrowicz (1979-1980), Halina Proszowska (1980-1982), Maria Orłowska (1982-1985), Emilia Drabik (1985-1987), Leszek Ossoliński (1986-2011), Marek Zaremba (2011-2016), asystent choreografa – Jakub Jurek (-2016), Mariusz Bożek (2016-nadal).
Akompaniatorzy: Henryk Grzywacz, Maria Mysińska, Barbara Polańska-Więckowska, Ryszard Kucharski, Sławomir Stan, Kazimierz Kozioł..
Członkowie: w latach 1952-2018 – około 1500 osób.
Ważniejsze wyróżnienia: Krzyż Oficerski OOP, Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego, Złota Odznaka Honorowa „Polonii”, Dyplom Uznania Ministra Spraw Zagranicznych.
tekst publikowany za zgodą autora "Encyklopedii Miasta Mielca" Józefa Witka
